در دنیای مدرن و ارتباطات شبکه‌ای آن ، تجارت بین‌الملل نقشی اساسی در پیش‌برد اهداف اقتصادی و توسعه همکاری بین کشورها ایفا می‌کند. یکی از مکانیسم‌های ضروری که تجارت جهانی را تسهیل می‌کند، مناقصات بین‌المللی است.
مناقصه بین‌المللی چیست و چه نقشی در تجارت جهانی دارد؟
بنا بر تعریف عمومی مناقصه بین‌المللی یا مناقصه جهانی، «فرآیندی‌ست رقابتی، برای تامین کیفیت که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه‌گری که کم‌ترین قیمت متناسب را پیشنهاد کرده، واگذار می‌شود.» فرایند مناقصات بین‌المللی توسط سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی برای دسترسی به تامین‌کنندگان، پیمانکاران و یا ارائه‌دهندگان خدمات واجد شرایط در مقیاس جهانی طرح‌ریزی می‌گردد. این فرایند می‌تواند با پوشش دادن انواع مختلفی از کالاها، خدمات و پروژه‌ها، موجب تقویت ارتباطات تجاری و سیاسی دولت‌ها بشود. به بیان دیگر مناقصات بین‌المللی روشی متداول است که به‌عنوان دعوتی رسمی از سوی سازمان‌های دولتی و شرکت‌هایی خصوصی ارائه می‌گردد. این روش که فرایندی ساختارمند و شفاف دارد، در جهت تامین کالاها، خدمات یا اجرای پروژه‌های صادراتی فراتر از مرزهای ملی، به‌دنبال معاملاتی بهینه و اقتصادی است.
اهمیت و کاربردهای مناقصات بین‌المللی
مناقصات بین المللی برای اطمینان از شفافیت و رقابت در فرآیند تامین کالاهای صادراتی طراحی می‌گردد. این فرایند به سازمان‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کند که با دعوت از طیف گسترده‌ای از بنگاه‌های صادراتی در زمینه برابر رقابت برای عقد قراردادها، بهترین ارزش را برای سرمایه خود به دست آورند. این فرایند کمک می‌کند که تامین کنندگان از مکان های جغرافیایی مختلف می توانند برای قراردادهای مبتنی بر شایستگی رقابت کنند. این نکته شاید مهم‌ترین اهمیت مناقصات بین‌المللی باشد. با این همه برگزاری این مناقصات اهداف و کاربردهای فراوانی دارد. در ادامه به بررسی برخی از این موارد می‌پردازیم:
1- ارتقای کیفیت و کنترل هزینه
مناقصه بین‌المللی با اجازه دادن به طیف گسترده‌ای از تامین کنندگان برای شرکت در این رقابت، انتخاب صادرکنندگانی را که بهترین ترکیب از کیفیت و بهینگی هزینه را ارائه می‌دهند، ترویج می‌کند. این امر منجر به صرفه‌جویی در هزینه برای سازمان تهیه‌کننده کالا با کیفیت بالاتر می‌گردد. از سوی دیگر بنگاه‌های صادراتی شرکت‌کننده نیز برای پیروزی در این رقابت مجبورند که کیفیت کالا و خدمات خود را ارتقاء داده و هزینه محصول خود را کنترل کنند.
2- گسترش بازار
برنده شدن در مناقصه های بین المللی برای تامین کنندگان و بنگاه‌های صادراتی، درهای بیشتری را به روی بازارها و مشتریان جدید باز می‌کند. این نکته به کسب و کارها اجازه می‌دهد تا دامنه کالاها و عملکرد خود را فراتر از کشور خود گسترش دهند و رشد و تنوع تجاری خود را تا سطح جهانی تقویت کنند.
3- توسعه اقتصادی:
مناقصه بین‌المللی همچنین می‌تواند در کشور میزبان نیز موجب توسعه اقتصادی گردند. این مناقصات با ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش پویایی سیستم اقتصادی یک کشور ، ابزاری مهم در جهت توسعه فراگیر هستند. یکی از دلایل این توسعه اقتصادی کلان، این مسئله مهم است که تامین‌کنندگان عموما در زمینه مواد، پخش و به‌طورکلی نیروی کار از ساکنین کشور میزبان بهره می‌برند.
4- انتقال فناوری و دانش:
یکی دیگر از فواید مناقصات بین‌المللی برای دو کشور تامین‌کننده و میزبان، توسعه از طریق انتقال فناوری جدید و نوآوری در صنعت می‌باشد. یک مناقصه در وسعت جهانی اغلب شامل پروژه‌های پیچیده و فناوری‌های پیشرفته است. هنگامی که یک تامین‌کننده خارجی در رقابت کالایی خاص موفق گشته و قرارداد می‌بندد، می‌تواند زمینه و بستر جابه‌جایی دانش و همچنین تکنولوژی پیشرفته را فراهم کند.
5- افزایش حجم تجارت
مناقصات بین المللی به‌طور قابل توجهی حجم تجارت در سطح جهانی را ارتقاء می‌دهد. این معاملات کلان که شامل مبادله کالاها و خدمات در سراسر مرزها می‌گردد، موجب تقویت، رشد و ثبات اقتصادی می شود.
6- دسترسی به بازارهای خاص
مناقصات بین‌المللی فرصتی را برای کسب و کارها ایجاد می کنند که به بازارهای خاص دسترسی پیدا کنند. مقصود از بازارهای خاص در اینجا، بازارهایی است که در غیر این صورت نفوذ به آنها دشوار خواهد بود. این امر می‌تواند به ویژه برای شرکت‌هایی از اقتصادهای نوظهور که به دنبال دسترسی به بازارهای توسعه یافته هستند، مهم باشد.
7- بهبود موقعیت تجاری کشورها
نتایج مناقصه بین المللی می‌تواند بر تراز تجاری میان کشورها تأثیر بگذارد. برنده شدن در یک قرارداد بزرگ ممکن است منجر به هجوم ارز خارجی شود که به طور بالقوه موقعیت تجاری یک کشور را بهبود می بخشد..
8- کاهش ریسک اقتصادی
تنوع بخشیدن به تامین‌کنندگان از طریق مناقصات بین المللی می‌تواند به سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی کمک کند که خطرات مرتبط با اتکای بیش از حد به یک تامین کننده یا یک منطقه خاص را کاهش دهند. این امر که انعطاف‌پذیری زنجیره تامین را افزایش می‌دهد، ریسک اقتصادی یک سازمان را تا حد زیادی کنترل می‌کند.
شرایط و الزامات شرکت در مناقصات بین‌المللی
این رقابت جهانی شرایط و قوانین خاصی دارد. شفافیت یک اصل کلیدی در مناقصه بین‌المللی برای جلوگیری از فساد و تضمین رقابت عادلانه است. بنگاه‌های صادراتی و تامین‌کنندگان باید به دستورالعمل‌ها و مقررات سخت‌گیرانه مناقصه پایبند باشند تا شفافیت در روند آن حفظ گردد.
برای شرکت در مناقصات بین‌المللی، صادرکنندگان باید از توافق نامه‌ها و مقررات تجاری بین المللی مختلف مانند موافقت‌نامه سازمان تجارت جهانی در مورد توافقنامه مناقصات دولتی (GPA) آگاه باشند. علاوه بر این، ضروری است که این گروه‌ها با الزامات و رویه‌های خاص که در هر سند مناقصه ذکر شده است، تطبیق یابند. برای بنگاه‌ها و شرکت‌های علاقه‌مند به مناقصه بین‌المللی، ضروری است که از فرصت‌های جهانی مطلع باشند، استراتژی‌های پیشنهادی قوی آماده کرده و قابلیت‌های لازم را برای رقابت مؤثر در مقیاس جهانی کسب کنند.
از دیگر شرایط ضروری برای شرکت در یک مناقصه بین المللی، می‌توان به ثبات مالی، تست اولیه به جهت بررسی ظرفیت صادرات پایدار، سنجش قابلیت‌های فنی یک بنگاه صادراتی، تاییدیه اعتبار یک بنگاه یا شرکت بزرگانی و همچنین رعایت قوانین و مقررات مربوط به هر مناقصه خاص اشاره کرد. این الزامات و شروط کلی در اسناد مناقصه ذکر شده است. اسناد مناقصه اطلاعات دقیق در مورد آمادگی یک کالا برای حضور در یک مناقصه که شامل مشخصات، شرایط و ضوابط، معیارهای ارزیابی و مهلت ارسال می‌شود را ارائه می‌دهد. مطالعه و آگاهی از این اسناد برای مناقصه‌گران بالقوه در راستای درک ضوابط و الزامات رقابت عادلانه و همچنین استانداردهای خاص هر مناقصه بسیار مهم است.
فرایند انجام یک مناقصه بین‌المللی
به‌طور کلی انجام مناقصات بین‌المللی در شش مرحله صورت می‌گیرد. این فرایند که ممکن است براساس نوع کالا یا خدمات و همچنین سازمان مناقصه‌گزار تغییر یابد، ضروری است که این شش مرحله را پشت سر بگذارد :
تامین مالی
شرکت یا سازمانی که قصد برگزاری یک مناقصه بین‌المللی را دارد، در گام اول باید منابع مالی خود را مشخص کرده و آماده کند.
تعیین اسناد و مدارک مناقصه
اساسی‌ترین مرحله در برگزاری مناقصات بین‌المللی، تنظیم اسناد حرفه‌ای و اصولی است. ضوابط کلی و ارزش‌های عمومی مناقصه در این مرحله مشخص می‌گردد.
اعلان فراخوان مناقصه
در این مرحله سازمان یا شرکت مناقصه‌گزار براساس اسناد و شرایط مناقصه، فراخوان عمومی آن را اعلان کرده و در اختیار مناقصه‌گران قرار می‌دهد.
بررسی و ارزیابی پیشنهادات
در مرحله بعد تامین کنندگان یا پیمانکاران علاقه‌مند پیشنهادات خود را در پاسخ به اسناد مناقصه ارائه می‌کنند. پیشنهادها معمولا بر اساس عواملی مانند قیمت ارائه شده، قابلیت‌های فنی، عملکرد گذشته و مطابقت با مشخصات مناقصه ارزیابی می‌شوند.
تعیین و اعلان برنده مناقصه
سازمان صادرکننده مناقصه پس از ارزیابی پیشنهادات ارسالی، برنده مناقصه را که اغلب بر اساس بهترین ترکیب قیمت و کیفیت انتخاب می شود، اعلان می‌کند.
عقد قرارداد
آخرین مرحله اصولی در انجام مناقصات عقد قرارداد با برنده نهایی مناقصه است.
انواع مناقصات بین‌المللی
به‌طورکلی کلیه مناقصات بین‌المللی براساس ارزش سرمایه و حجم کالای مورد مناقصه، به سه دسته مناقصه بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم می‌گردد. با توجه به اینکه نوع مناقصه براساس مبلغ مورد معامله مشخص می‌گردد، کوچک یا بزرگی آن در نسبت به نوع کالا و جغرافیای مناقصه، متغیر است. با این حال عموما مناقصات بزرگ بین‌المللی ارزشی معادل ده برابر سقف مبلغ معامله در مناقصات کوچک دارند. نکته دیگر در خصوص مناقصات بین‌المللی بزرگ آن است که براساس قوانین و شرایط حاکم بر هر مورد خاص، عموما این مناقصات در چند مرحله برگزار می‌گردد.
براساس بند اول از ماده 4 قانون مناقصات، ویژگی مناقصات تک مرحله‌ای آن است که « در آن نیازی به ارزیابی فنی {و تخصصی} بازرگانی پیشنهادها نباشد. در این مناقصه پاکت‌های پیشنهاد مناقصه‌گران در یک جلسه گشوده شده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین می‌شود.» در بند دوم از همین ماده قانونی، به آن دست از مناقصات، چندمرحله‌ای می‌گویند که « به تشخیص مناقصه‌گزار، بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها لازم باشد. در این مناقصه، کمیته فنی بازرگانی تشکیل می‌شود و نتایج ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می‌کند و براساس مفاد ماده (9) این قانون، برنده مناقصه تعیین می‌شود.»
نتیجه
امروزه با توسعه یافتن اقتصاد جهانی، مناقصات بین‌المللی نقشی محوری در ارتقاء کیفیت صادرات و گسترش بازار ایفا می‌کنند. این مناقصات همچنین با ترویج شفافیت، رقابت منصفانه و کاهش ریسک اقتصادی، تبادل کالا، خدمات و فناوری را در مقیاس جهانی تسهیل می‌کنند. از دیگر کاربردهای مناقصات بین‌المللی می‌توان به تسهیل تحقیقات بازار، دسترسی به بازارهای خاص و افزایش حجم تجارت اشاره نمود. این مناقصات البته امری موقت و کوتاه مدت نیست. همانطورکه تجارت بین‌المللی به تکامل خود ادامه می‌دهد، نقش مناقصه‌های بین‌المللی احتمالا در شکل‌دهی به اقتصاد جهانی برجسته‌تر می‌شود.
